گزارش وضعیت تغییرات اقلیم در قاره آسیا

مقدمه

تغییرات اقلیمی به عنوان یکی از چالش‌های جدی و جهانی، تأثیرات گسترده‌ای بر اکوسیستم‌ها، جوامع و اقتصادها دارد که قاره آسیا به دلیل تنوع اقلیمی، جغرافیایی و اجتماعی به شدت تحت تأثیر آن قرار گرفته است. این گزارش به بررسی وضعیت تغییرات اقلیمی در آسیا پرداخته و آن را از جنبه‌های مختلفی همچون میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای، تغییرات دما، الگوهای بارش، وضعیت یخ‌ها، پوشش برفی، دمای سطح دریا، تغییرات سطح دریا و محتوای گرمای اقیانوس مورد ارزیابی قرار داده است. در کنار این بررسی‌ها، توجه ویژه‌ای به محرک‌های اصلی آب‌وهوایی همچون ال‌نینو، لانینو، مانسون و دو قطبی اقیانوس هند شده است که نقش کلیدی در تغییرات اقلیمی قاره آسیا دارند.

این گزارش همچنین به تحلیل رویدادهای شدید آب‌وهوایی که به تبعیت از تغییرات اقلیمی افزایش یافته‌اند، پرداخته است. از جمله این رویدادها می‌توان به بارش‌های شدید، سیلاب‌ها، خشکسالی‌ها، امواج گرما، آتش‌سوزی‌ها و طوفان‌ها اشاره کرد که آثار آنها در مناطق مختلف این قاره به وضوح مشاهده می‌شود. در ادامه، ریسک‌ها و اثرات ناشی از این تغییرات اقلیمی بررسی شده و به شناسایی راهکارهای ممکن برای کاهش آسیب‌ها و مقابله با این چالش‌ها پرداخته شده است. هدف این گزارش، ارائه تصویری جامع از وضعیت تغییرات اقلیمی در آسیا و شناخت تهدیدات و فرصت‌های آن برای آینده این قاره است.

دما و گازهای گلخانه ای

طبق این گزارش، سال‌های 2015 تا 2023 به‌عنوان گرم‌ترین دوره 9 ساله‌ای شناخته می‌شوند که کره زمین تاکنون تجربه کرده است. علت اصلی این روند، افزایش غلظت گازهای گلخانه‌ای است که در این میان، نرخ رشد متان نسبت به دی‌اکسید کربن و اکسیدنیتروژن بیشتر بوده است. این تغییرات در غلظت گازهای گلخانه‌ای منجر به افزایش دما شده است. در آسیا، میانگین افزایش دما نسبت به دوره 2020-1991 حدود 91/0 درجه سلسیوس و نسبت به دوره 1990-1961 معادل 87/1 درجه سلسیوس بوده است. مناطقی مانند جنوب سیبری، ژاپن و قزاقستان بیشترین افزایش دما را با 2 تا 3 درجه سلسیوس تجربه کرده‌اند. ایران نیز با افزایش دمایی در حدود 1 تا 2 درجه سلسیوس نسبت به دوره 2020-1991 گرم‌تر شده است. به طور کلی، قاره اروپا و پس از آن آسیا بیشترین میزان افزایش دما را در دوره 2020-1991 به ثبت رسانده‌اند.

بارش و خشکسالی

میزان بارش در سال 2023 نسبت به دوره  2020-1991 بسیار متغیر بوده است و اثرات آن در آسیا به‌وضوح دیده می‌شود. در حالی که ژاپن کمترین میزان بارش را تجربه کرده، عربستان با افزایشی گاه تا 500 درصد در بارش مواجه بوده است. کشورهای ازبکستان، قزاقستان، ترکمنستان و افغانستان کمترین میزان بارش را به ثبت رسانده‌اند. در ایران نیز، به جز نواحی جنوب غربی که افزایشی 100 تا 200 درصدی در بارش داشته‌اند، سایر مناطق کشور کاهش بارش را تجربه کرده‌اند که این وضعیت به‌طور کلی بیانگر خشکسالی در بیشتر مناطق ایران است.

سطح و میزان یخ

کاهش سطح یخ، به‌ویژه در آسیا، پیامدهای گسترده‌ای از جمله افزایش سطح آب دریاها، تغییرات دما و بارش و اثرات بر تابش خورشیدی داشته است. داده‌ها نشان می‌دهند که سطح یخ در بخش‌های مختلف آسیا به کمترین میزان خود طی 40 سال گذشته رسیده است. این تغییرات علاوه بر تأثیرات اقلیمی مستقیم، فشار بیشتری بر اکوسیستم‌ها و جوامع محلی وارد می‌کند.

پوشش برف

طی 27 سال اخیر، پوشش برف به‌طور متوسط 250,000 کیلومتر مربع در هر دهه کاهش یافته است. در سال 2023، میزان پوشش برف در آسیا به 57/14 میلیون کیلومتر مربع رسید که نسبت به دوره 2020-1998 اندکی کاهش داشته است. این تغییرات در پوشش برف به‌عنوان یک پارامتر کلیدی در بازخورد مکانیسم‌های سیستم اقلیمی، از جمله تأثیر بر آلبدو، پوشش گیاهی و رطوبت خاک، اهمیت ویژه‌ای دارد.

تغییرات یخ و پوشش برف بر افزایش سطح دریاها در آسیا

تغییرات در میزان یخ و پوشش گیاهی خود را در تغییرات سطح دریاها دیده است به طوری که کاهش سطوح یخ و پوشش برف موجب افزایش سطح دریاها می شود؛ همین امر در آسیا نیز رخ داده است؛ به طوری که در بخش های مختلف اقیانوس هند بیش از 4 میلی متر سطح افزایش یافته است و این در حالی است که میانگین جهانی افزایش سطح دریاها 40/3 میلی متر در هر سال می باشد.

نقش محرک‌های اقلیمی در تغییرات آب و هوا در آسیا

محرک‌های اصلی اقلیمی همچون النینو، لانینو و بارش‌های موسمی آسیایی در تغییرات اقلیمی نقش قابل توجهی داشته‌اند. به‌ویژه در اوایل سال 2023، پس از سه سال دوره لانینو، دوره النینو آغاز شد. این تغییر و جایگزینی النینو با لانینو تأثیرات چشمگیری بر اقلیم نیمکره‌ها داشته است که از جمله آن‌ها می‌توان به افزایش دما و تغییرات در میزان بارش‌ها اشاره کرد. همچنین بارش‌های موسمی در آسیا، به ویژه در تابستان 2023، شدت و میزان بارش‌های متفاوتی را در بخش‌های مختلف این قاره به همراه داشته است.

اثرات تغییرات اقلیمی بر شدت و تعداد طوفان‌ها در آسیا

تغییرات اقلیمی در بخش‌های مختلف آسیا اثرات گوناگونی از جمله خشکسالی، سیل، طوفان، امواج گرما و آتش‌سوزی به جای گذاشته است. در این میان، تغییرات در شدت و تعداد طوفان‌ها در مناطق مختلف مشاهده شده است. به‌طور خاص، در جنوب دریای چین و غرب اقیانوس آرام شمالی، تعداد کل طوفان‌های گرمسیری 17 مورد با حداکثر سرعت 2/17 متر بر ثانیه بوده که کمتر از 25 مورد در دوره 2020-1991 است. در حالی که در ارتباط با اقیانوس هند شمالی، در سال 2023، تعداد 6 مورد طوفان گرمسیری با حداکثر سرعت بیشتر از 48/17 متر بر ثانیه ثبت شده که اندکی از میانگین تعداد طوفان‌های گرمسیری (4/5) بیشتر است. در یکی از این طوفان‌ها که پیش از فصل باران‌های موسمی در سواحل راخین میانمار رخ داد، سرعت باد به بیش از 50 متر بر ثانیه رسید و در پی آن 156 مورد مرگ نیز در این مناطق گزارش شده است.

آسیب‌های ناشی از بلایای مرتبط با تغییرات اقلیمی در آسیا

در سال 2023، تعداد 79 مورد بلایای مرتبط با آب و هواشناسی در آسیا گزارش شد که در میان آن‌ها 42 درصد مربوط به سیل، 39 درصد به طوفان‌ها، 9 درصد به رانش زمین، 5 درصد به تغییرات دما، 4 درصد به آتش‌سوزی و 1 درصد به طغیان سیل دریاچه‌های یخبندان اختصاص داشت. این بلایا بیش از 2000 مرگ را به همراه داشته است که 62 درصد آن‌ها به سیل، 15 درصد به طوفان، 8 درصد به تغییرات دما، 7 درصد به طغیان سیل دریاچه‌های یخبندان، 6 درصد به رانش زمین و 2 درصد به آتش‌سوزی مربوط می‌شود. همچنین، این 79 مورد بلایا بیش از 9 میلیون نفر را تحت تاثیر قرار داده‌اند که 68 درصد از این جمعیت تحت تاثیر طوفان‌ها، 31 درصد تحت تاثیر سیل و 1 درصد نیز تحت تاثیر طغیان سیل دریاچه‌های یخبندان بوده‌اند. میزان خسارات به بار آمده از این بلایا عمدتاً ناشی از طوفان‌ها با سهم 95 درصد بوده است و باقی‌مانده خسارات مربوط به سیل (3 درصد) و آتش‌سوزی (2 درصد) بوده‌اند.

وضعیت سیستم های هشدار زود هنگام در آسیا

در سال 2023، تعداد 21 کشور (60 درصد کشورهای آسیایی) وضعیت سیستم‌های هشدار زودهنگام خود را بر اساس 4 شاخص ریسک شامل دانش، مشاهده و پیش‌بینی، هشدار و انتشار، و آمادگی برای پاسخگویی گزارش کردند. براساس این 4 شاخص، یک امتیاز ترکیبی به هر کشور داده شد که وضعیت سیستم‌های هشدار زودهنگام آن‌ها را نشان می‌دهد. کشورهای جمهوری کره و قطر بهترین وضعیت را با امتیاز کامل داشتند، در حالی که کشورهای بنگلادش، افغانستان، امارات و نپال کمترین امتیاز را در خصوص سیستم‌های هشدار زودهنگام گزارش کردند.

نتیجه‌گیری

نتایج این گزارش نشان می‌دهد که تغییرات اقلیمی در آسیا موجب افزایش دما، تغییرات در الگوهای بارش و کاهش سطح یخ‌ها شده است که در نهایت به وقوع بلایای طبیعی همچون سیل، طوفان، خشکسالی، و آتش‌سوزی منجر شده است. در سال 2023، این بلایا بیش از 2000 کشته و بیش از 9 میلیون نفر آسیب‌دیده را به دنبال داشته است. همچنین، وضعیت سیستم‌های هشدار زودهنگام در برخی کشورهای آسیایی همچنان با چالش‌هایی همراه است، و در این راستا کشورهای جمهوری کره و قطر عملکرد بهتری نسبت به سایر کشورها داشته‌اند. به‌طور کلی، این گزارش اهمیت توجه به بهبود آمادگی‌ها و تقویت سیستم‌های هشدار زودهنگام را برای کاهش آسیب‌های ناشی از بلایای اقلیمی در آسیا به وضوح نشان می‌دهد.

تهیه و تنظیم: دکتر رسول نصیری

منبع:

https://library.wmo.int/viewer/68890/download?file=1350_State-of-the-Climate-in-Asia-2023.pdf&type=pdf&navigator=1